MUQDISHO, Soomaaliya, 16ka Sebtember 2021 – Ururka Suxufiyiinta Soomaaliyeed (SJS), Dalladda Warbaahinta Soomaaliyeed (SOMA), iyo Hay’adda Xuquuqda Aadanaha ee Robert F. Kennedy ayaa soo dhoweeyay go’aanka Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada (UNWGAD) uu ku dhawaaqday ee lagu caddeeyay in xariggii iyo tacadiyadii loo geystay weriye Maxamed Cabdiwahaab Nuur (“Abuuja”), uu ahaa mid aan loo meel-dayin oo xadgudub ku ah xeerarka caalamiga ah.
Weriye Abuuja, oo ah difaacea xuquuqda aadanaha Soomaaliyeed, suxufi, iyo tifaftiraha Radio Hiigsi, ayaa qori jiray qormooyin dhaliil ku ah dowladda tan iyo 2016. Intii uu ku guda jiray shaqadiisa, wuxuu si geesinimo leh uga warbixiyay ku takfifalka awoodeed oo ay geysteen ciidamada amniga dowladda Soomaaliya, xaddidaadda xorriyadda fikirka, iyo beegsiga lagu hayo bulshooyinka la hayb sooco ee ku nool magaalada caasimadda ah ee Muqdisho.
Ciidamada dowladda Soomaaliya ayaa markii ugu horreysay xabsiga u taxaabay weriye Abuuja 29 -kii Febraayo, 2020, iyagoo uga aargoosanayay qormo uu daabacay saddex maalmood ka hor isagoo ku dhaliilay ciidamada ammaanka Soomaaliya inay ku lug leeyihiin hanjabaado iyo cagajuglayn ka dhan ah muwaadiniinta Soomaaliyeed. Intii lagu jiray xabsiga, askartu way jirdileen waxayna ugu hanjabeen inay dili doonaan haddii uu sii wado warbixintiisa. Dhowr maalmood ka dib waa lasii daayay iyadoo shuruud looga dhigay inuusan ka hadlin xariggiisa; si kastaba ha ahaatee, weriye Abuuja wuxuu aad uga hadlay xariggiisa sharci-darrada ah.
Bishii March 7da, 2020, saraakiisha Hay’adda Sirdoonka iyo Nabad-sugidda Qaranka (NISA) ayaa markale xiray weriye Abuuja. 92 maalmood ayaa lagu hayey xabsi qarsoodi ah ka hor inta aan loo oggolaan qareenkiisa inuu arko. Waxaa si rasmi ah loo horgeeyey maxkamad militari 3dii Ogosto, 2020 iyadoo markaasi maxkamaddu amartay in la sii daayo ka dib ku dhawaad shan bilood oo uu xirnaa. Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada (UNWGAD) waxay soo saareen go’aan inkasta oo la siidaayay maadaama ay awood u leeyihiin inay ka gutaan waajibaadkooda, sababtuna tahay kiiskan oo ah mid “aad u daran”.
“Aad baan ugu faraxsanahay inaan maqalno go’aanka Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada ee ku aaddan kiiska saaxiibkeen Maxamed Cabdiwahaab Nuur Abuuja,’ ayuu yiri Cabdalle Axmed Mumin, Xoghayaha Guud ee Ururka Suxufiyiinta Soomaaliyeed (SJS). “Go’aankan guusha leh wuxuu u gogol xaarayaa saaxiibkeen inuu helo caddaalad, waxaana ka codsanaynaa mas’uuliyiinta federaalka Soomaaliya inay baaritaan buuxa oo madax-bannaan ku sameeyaan duruufaha horseeday xarigga weriye Abuuja, ayna la xisaabtamaan kuwa mas’uulka ka ah,” ayuu raaciyay.
“Dalladda Warbaahinta Soomaaliyeed (SOMA) waxay soo dhaweyneysaa go’aankan taariikhiga ah ee Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada ee ku saabsan xadgudubyada xuquuqda aadanaha ee loo geystay wariye Maxamed Cabdiwahaab Abuuja,” ayuu yiri Maxamed Cismaan Makaran, Xoghayaha Guud ee SOMA. “Hadda waxay mas’uuliyadda saaran tahay Dowladda Federaalka Soomaaliya inay hubiso in weriye Abuuja uu helo caddaaladda uu xaqa u leeyahay.”
Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada waxay ogaadeen in dawladdu ay si xaqdarro ah uga xayuubisay weriye Abuuja xorriyaddiisa, iyada oo aan loo marin hab sharci ah taas oo ka dhalatay adeegsiga xorriyatul-qawlka iyo ku tumashada xaqa uu u leeyahay dacwad caddaalad ah. Guddigu Qaramada Midoobay ayaa sidoo kale ogaaday in dowladda Soomaaliya ay ku tumatay xuquuqdii uu u lahaa takoor la’aan, iyadoo xustay in “Dhaleeceynta uu weriye Abuuja dhaleeceeyay Dowladda iyo beegsiga lagu sameeyay waxay qeyb ka tahay takoorka baahsan iyo cadaadiska ay la kulmaan qowmiyadaha laga tirada badan yahay ee “Somali Bantu” oo weriye Abuuja kasoo jeedo.
Go’aanka Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada wuxuu ugu baaqay dawladda Dowladda Soomaaliya inay siiso weriye Abuuja xuquuq la meel marin karo oo ah magdhow iyo xuquuqo kale, wuxuu Guddigu ku boorrinayaa Dowladda Soomaaliya inay baaritaan buuxa oo madax-bannaan ku samwyso duruufihii keenay xariggiisa iyo inay la xisaabtanto kuwii ka mas’uulka ahaa. Guddiga Qaramada Midoobay ee Xarigga Sharci Darrada ayaa sidoo kale kiiska weriye Abuuja u gudbiyay Ergeyga Gaarka ah ee Qaramada Midoobay u qaabilsan ka hortagga ciqaabta jirdilka iyo falalka kale ee arxan darrada ah si ay iyaguna uga soo saaraan go’aan.
“Kiiska Abuuja wuxuu astaan u yahay xaddidaadda xuquuqaha madaniga ah iyo habdhaqanka walaaca leh ee xadgudubyada xuquuqda aadanaha ee ay mas’uuliyiinta Soomaaliya u geystaan suxufiyiinta iyo difaacayaasha xuquuqda aadanaha,” ayay tiri Angelita Baeyans, oo ah Madaxweyne ku-Xigeenka Caalamiga ah ee Dacwadaha iyo u Qareemista ee Hay’adda Xuquuqda Aadanaha ee Robert F. Kennedy. “Waxaan ugu baaqeynaa dowladda Soomaaliya in ay hirgeliso magdhawga weriye Abuuja ayna wax ka qabato xadgudubyadii loo geystay si ay tallaabo wanaagsan ugu qaaddo dhanka ilaalinta xuquuqda aadanaha iyo la xisaabtanka.”
SJS, SOMA, iyo Hay’adda Xuquuqda Aadanaha ee Robert F. Kennedy waxay ammaanayaan shakhsiyaadka iyo ururrada kala ah: Hay’adda IMS, qareen Michael Polak iyo ururada xuquuqda aadanaha, oo ay ku jiraan Amnesty International iyo Guddiga Difaaca Suxufiyiinta (CPJ) oo na garab istaagay intii ay socotay dacwadda weriye Abuuja.